„Duch Romy istniał, zanim powstała Roma”. Historia calcio w Rzymie: od licealnych boisk do narodzin AS Roma

„Roma istniała, zanim powstała Roma – to przewrotne stwierdzenie kryje w sobie prawdę o początkach futbolu w Wiecznym Mieście. Zanim w 1927 roku doszło do słynnej fuzji klubów i powstania Associazione Sportiva Roma, w Rzymie już od końca XIX wieku istniały drużyny piłkarskie, rozgrywano mecze i rodziła się lokalna pasja do nowej dyscypliny sportu. Historia tych pionierskich czasów rzymskiego futbolu – często zapomniana lub marginalizowana – tworzy fundament, na którym zbudowano późniejszą historię AS Roma. Poniżej przedstawiamy szerokie tło historyczne rozwoju piłki nożnej w stolicy Włoch aż do momentu utworzenia klubu AS Roma w 1927 roku przez Italo Foschiego. W opowieści tej pojawia się również Società Sportiva Lazio – odwieczny rywal Romy – który odegrał istotną rolę w rozwoju futbolu w Rzymie na początku XX wieku.

Wczesne początki futbolu w Wiecznym Mieście

Pod koniec XIX stulecia Rzym stopniowo ulegał czarowi nowej gry zespołowej, która szturmem zdobywała już północną część Włoch. Za symboliczną datę narodzin futbolu w stolicy uznaje się 18 września 1895 roku, kiedy to na rzymskim welodromie odbył się pierwszy udokumentowany mecz piłkarski. Naprzeciw siebie stanęły drużyny Società di Scherma e Ginnastica Udinese oraz Società Ginnastica Treviso, które przybyły do miasta na zawody gimnastyczne z okazji 25-lecia zjednoczenia Włoch. Wydarzeniu temu przyglądały się tysiące widzów, a wśród nich sam król Humbert I i królowa Małgorzata. Włoska para królewska – podobnie jak rzymska publiczność – była zafascynowana nowym sportem, od dawna już popularnym na północy Włoch. Pokazowy mecz w Rzymie z udziałem drużyn z Udine i Treviso rozpalał wyobraźnię – stał się impulsem do stworzenia pierwszych lokalnych zespołów piłkarskich w mieście i regionie Lacjum.

Niedługo potem pierwsi entuzjaści futbolu w Rzymie przystąpili do działania. W stolicy powstały trzy zalążkowe drużyny piłkarskie. Pierwszą z nich zorganizował Menotti Garibaldi (syn legendarnego Giuseppe Garibaldiego) w ramach towarzystwa sportowego Società Ginnastica Roma. Zespół ten grywał mecze sporadycznie, głównie pokazowe, ale wytyczył szlak kolejnym inicjatywom. W 1896 roku utworzono Sporting Club Roma, a w kwietniu 1897 roku uczniowie prestiżowego rzymskiego liceum Ennio Quirino Visconti założyli Foot-Ball Club di Roma. Ten ostatni zespół – stworzony przez młodzież szkolną, wśród której byli bracia Antonio i Vittorio Scialoja – zapisał się w historii jako pierwsza prawdziwa drużyna piłkarska w stolicy. Antonio Scialoja, który wiele lat później został prezesem AS Roma, wspominał, że już w 1895 roku jako uczeń liceum zakładał w Rzymie klub piłkarski i występował w nim na pozycji centrosostegno (pomocnika defensywnego) Choć ów szkolny Foot-Ball Club di Roma istniał krótko (rozpadł się około 1898 roku, gdy jego członkowie ukończyli naukę), to zasiał on ziarno futbolu w rzymskiej glebie. Co istotne, klubik licealistów z Viscontiego był jednym z pierwszych we Włoszech z angielskim słowem Foot-Ball w nazwie – wcześniej podobne miana nosiły tylko zespoły w Turynie i Genui. Można więc powiedzieć, że Roma istniała przed Romą – duch piłkarski narodził się w Wiecznym Mieście na długo zanim powstała oficjalna AS Roma.

Jeszcze przed końcem XIX wieku rozegrano w Rzymie pierwsze nieformalne mecze i turnieje. W 1899 roku – zaledwie rok po utworzeniu włoskiej federacji piłkarskiej (wówczas pod nazwą Federazione Italiana Foot-Ball) – trzy wspomniane rzymskie drużyny (Ginnastica Roma, Sporting Club Roma i Foot-Ball Club Roma) zorganizowały na terenie Villa Pamphilj pierwsze mistrzostwa piłkarskie regionu Lacjum. Zwyciężyła w nich Società Ginnastica Roma, co czyni ją pierwszym nieoficjalnym mistrzem stolicy. Rozgrywki te miały charakter lokalny i amatorski, a rywalizacja odbywała się według uproszczonych reguł – typowych dla pionierskich czasów futbolu. Piłka nożna dopiero zapuszczała korzenie w Rzymie, funkcjonując początkowo w cieniu sportowych stowarzyszeń gimnastycznych oraz środowisk szkolnych.

Na przełomie XIX i XX wieku w Rzymie zaczęły powstawać kluby sportowe, które wkrótce dodały futbol do swojej działalności. 13 stycznia 1900 roku utworzono Società Podistica Lazio – dziś znaną jako SS Lazio – pierwotnie jako klub lekkoatletyczno-gimnastyczny. Założona w dzielnicy Prati przez grupę młodych zapaleńców (z Luigi Bigiarellim na czele), Lazio szybko stała się jedną z czołowych organizacji sportowych w mieście. Choć sekcję piłkarską sformalizowano tam dopiero w 1910 roku, już kilka lat po powstaniu klub zaczął rozgrywać mecze piłkarskie towarzysko, wykorzystując do tego celu wielki plac ćwiczeń wojskowych – Piazza d’Armi – w północnej części miasta. Właśnie na Piazza d’Armi ustawiono pierwsze prowizoryczne bramki w Rzymie, a barwy Lazio (błękit i biel, inspirowane flagą Grecji) po raz pierwszy zaistniały na piłkarskim boisku.

Wkrótce Lazio doczekało się pierwszego rywala. Już w 1901 roku grupa niezadowolonych członków Lazio odłączyła się i powołała do życia własny klub – Virtus Roma. Tak narodziła się pierwsza historyczna rywalizacja futbolowa w stolicy. 15 maja 1904 roku na Piazza d’Armi odbyły się pierwsze derby Rzymu – towarzyski mecz Lazio kontra Virtus – wygrany przez Lazio 3:0 po hat-tricku Sante Ancheraniego, ówczesnej gwiazdy drużyny biancocelesti. Spotkanie to uchodzi za początek długiej tradycji derbów rzymskich. Co więcej, Lazio właśnie na ten mecz przygotowało swoje pierwsze jednolite stroje piłkarskie – flanelowe koszulki szyte ręcznie przez rodzinę Ancheraniego. Rywalizacja z Virtusem pobudzała lokalne zainteresowanie futbolem, a kolejne potyczki tych zespołów opisywano z entuzjazmem w prasie. W lutym 1905 odnotowano pierwszy remis Lazio z Virtusem (2:2), a w czerwcu 1905 Virtus odniósł nad Lazio swoje pierwsze zwycięstwo 1:0. Mimo że w tych latach nie istnowała jeszcze oficjalna liga, regularne mecze pomiędzy rzymskimi drużynami świadczyły o dynamicznym rozwoju futbolu w stolicy.

Oprócz Lazio i Virtusu na początku XX wieku w Rzymie działały inne kluby sportowe, które zaczęly zajmować się calcio. W kronikach pojawiają się nazwy takie jak Forza e Coraggio, Juventus Roma, Veloce Club Podistico czy Società di Ginnastica Fortitudo – wszystkie organizowały mecze i turnieje, często o charakterze pokazowym. W 1907 roku z inicjatywy klubu Virtus podjęto próbę zorganizowania pierwszych mistrzostw miasta Rzym z prawdziwego zdarzenia. Campionato di Roma z 1907 roku objął rywalizację trzech najsilniejszych stołecznych ekip: Lazio, Virtusu oraz nowo powstałego klubu Roman FC (nazywanego wtedy także Football Club Roma). Turniej rozegrano według oficjalnych przepisów federacji (choć bez jej patronatu) i był to ważny krok w stronę usystematyzowania lokalnej rywalizacji. Finał mistrzostw odbył się 3 marca 1907 – Lazio pokonało w nim Virtus 3:0, zdobywając tytuł nieoficjalnego mistrza Rzymu. Sukces ten umocnił pozycję Lazio jako wiodącej drużyny regionu.

W początkach XX wieku rzymski futbol rozwijał się jednak w pewnej izolacji od reszty kraju. Włoska federacja piłkarska (FIF/FIGC), zdominowana przez kluby z Północy, długo nie dopuszczała drużyn z centrum i południa do oficjalnych mistrzostw. Liczba klubów w regionie Lacjum i generalnie na południe od Toskanii była wciąż mała, a bariery organizacyjne i finansowe (np. koszty podróży czy zatrudniania zagranicznych graczy) utrudniały udział rzymian w ogólnokrajowych rozgrywkach. W praktyce aż do drugiej dekady XX wieku piłkarze z Rzymu musieli zadowolić się rywalizacją lokalną i towarzyską, podczas gdy na północy Włoch toczyły się oficjalne boje o mistrzostwo kraju. Mimo to pasja do futbolu w stolicy rosła – mecze przyciągały publiczność, a prasa sportowa coraz częściej poświęcała im uwagę.

Lata dominacji północy i ambicje rzymian (1910–1918)

Przełom nastąpił w latach 1908–1910, kiedy to FIGC przeszła reorganizację i zaczęła tworzyć struktury regionalne. W 1908 roku powołano regionalne komitety piłkarskie, a w 1909 federacja zmieniła nazwę na FIGC (Federazione Italiana Giuoco del Calcio), sygnalizując nowy rozdział. W Rzymie utworzono Komitet Regionalny, który objął patronatem rozgrywki piłkarskie w stolicy i okolicach. Już w 1910 roku zorganizowano pierwsze oficjalne mistrzostwa regionu Lacjum pod auspicjami FIGC – tym razem zwycięzca miał uzyskać prawo gry o mistrzostwo Włoch z reprezentantami innych regionów. Do rywalizacji stanęły cztery zespoły: Lazio, Roman, Juventus Roma oraz Ginnastica Fortitudo. Turniej ten okazał się popisem drużyny Lazio, która wygrała wszystkie mecze. Był to pierwszy oficjalny tytuł mistrza regionu dla Lazio i potwierdzenie ogromnej przewagi, jaką klub ten miał wówczas nad innymi ekipami z Rzymu.

Dzięki utworzeniu ligi regionalnej, rzymskie drużyny mogły wreszcie aspirować do udziału w krajowych finałach. FIGC stopniowo integrowała rozgrywki północy z resztą kraju, choć w praktyce przez kilka kolejnych lat rywalizacja ogólnowłoska była podzielona na dwie strefy: północną (silniejszą) i środkowo-południową (słabszą). Mistrzowie tych stref spotykali się w dwumeczu finałowym o tytuł campione d’Italia. Już w sezonie 1912/1913 Lazio – jako niekwestionowany dominator regionu – przeszło przez eliminacje środkowo-południowe i awansowało do finału krajowego. Było to wydarzenie bez precedensu dla stołecznego futbolu. Finał pokazał jednak wciąż ogromną różnicę poziomów: w meczu o mistrzostwo Włoch doświadczona drużyna północy, Pro Vercelli, rozgromiła Lazio 6:0. Gazety odnotowały, że „piłka nożna na północy wciąż jest o klasę lepsza”. Rok później, w sezonie 1913/1914, sytuacja się powtórzyła – Lazio ponownie wygrało ligę środkowo-południową i znów dotarło do finału, tym razem przeciwko Casale. Rywale z Piemontu okazali się zbyt mocni: w dwumeczu Lazio uległo 1:7 i 0:2. Do sięgnięcia po tytuł mistrzowski brakowało jeszcze jakości i doświadczenia, jakie cechowały kluby z Mediolanu, Turynu czy Genui.

Intensywny rozwój futbolu przerwał wybuch I wojny światowej. Sezon 1914/1915 został zawieszony w momencie, gdy Lazio ponownie zdobyło prymat w środkowej i południowej Italii, oczekując na finał z mistrzem północy. Jednak rozgrywek nie dokończono z powodu mobilizacji wojska i zawieszenia działalności sportowej. Wielu piłkarzy wyruszyło na front. Wojna na kilka lat wstrzymała oficjalne rozgrywki, ale pasja do futbolu wśród rzymian nie zgasła – mecze towarzyskie i wojskowe odbywały się, gdy tylko pozwalały na to okoliczności, a kibice czekali na powrót normalności.

Nowe kluby i jedność stolicy po I wojnie światowej (1918–1925)

Po zakończeniu wojny włoski futbol przeszedł dalsze przemiany. Wznowiono mistrzostwa, a struktura lig ewoluowała, by zintegrować kluby z całego kraju. Dla rzymskich drużyn rozpoczęła się nowa era – okres rosnących ambicji i stopniowego zmniejszania dystansu do potęg z północy. Co ważne, w latach 20. na piłkarskiej mapie Rzymu pojawiło się kilka silnych klubów konkurujących z Lazio. Były to m.in.:

• Fortitudo – klub wywodzący się ze środowiska gimnastyczno-parafialnego (zał. 1908 przy kościele San Marco), który po wojnie bardzo się wzmocnił. W sezonie 1921/22 Fortitudo Roma osiągnęło historyczny sukces, docierając do finału mistrzostw Włoch. Pokonując Lazio, jako mistrz strefy centralnej Fortitudo zmierzyło się o tytuł z legendarnym Pro Vercelli (siedmiokrotnym mistrzem) i co prawda przegrało decydujący mecz, ale samo wejście rzymian do finału było ogromnym wydarzeniem. W tamtym okresie Pro Vercelli zdobywało swój siódmy (i ostatni) tytuł mistrzowski, a Fortitudo zapisało się jako wicemistrz – pierwszy tak poważny sukces klubu z Rzymu.

• Alba Audace – klub powstały z fuzji dwóch mniejszych stołecznych drużyn (Alba, zał. 1907 i Audace, zał. 1908) w roku 1926. Jeszcze przed formalnym połączeniem Alba zdążyła dwukrotnie wywalczyć tytuł mistrza Włoch strefy południowej/centralnej i zagrać w wielkim finale o scudetto. W sezonie 1924/25 Alba Rzym dotarła do finału, gdzie uległa Bolonii. Rok później, w sezonie 1925/26, Alba ponownie awansowała do finału krajowego – tym razem jej rywalem był potężny Juventus Turyn. Niestety różnica klas była ogromna – Juventus rozgromił Albę w dwumeczu 12:1. Mimo to dwa z rzędu finały mistrzostw pokazały, że w stolicy potencjał sportowy znacząco wzrósł i rzymskie kluby coraz śmielej pukały do bram krajowej elity.

• Roman FC – klub założony jeszcze w 1901 roku (początkowo jako odrodzony Foot-Ball Club di Roma) przez grupę piłkarzy skupionych wokół Vittorio Scialoi. Roman przez długi czas pozostawał w cieniu Lazio, Fortitudo czy Alby, ale w połowie lat 20. również stał się częścią stołecznej czołówki. Co prawda Roman nie osiągał takich sukcesów jak wspomniane rywalizujące drużyny, jednak odgrywał ważną rolę organizacyjną i finansową. To właśnie Roman posiadał barwy żółto-czerwone (nawiązujące do herbu Kapitolu) oraz grupę wpływowych działaczy i sponsorów – ten kapitał okaże się istotny w momencie tworzenia AS Roma.

W okresie powojennym rywalizacja na piłkarskiej scenie Rzymu bardzo się zaostrzyła. Lazio, choć nadal należało do czołówki, musiało dzielić się lokalną dominacją z Fortitudo i Albą. Klub z Via Prati zaliczył kolejny krajowy finał w 1923 roku, kiedy to jako mistrz południa stanął naprzeciw Genoa CFC – najbardziej utytułowanej drużynie tamtych czasów. Również i tym razem górą była Północ: Genoa zdobyła mistrzostwo Włoch, pokonując Lazio w dwumeczu finałowym (łączny wynik 6:1). Paradoksalnie, w latach 20. żaden rzymski klub nie zdołał jeszcze sięgnąć po scudetto, ale aż trzy różne kluby ze stolicy meldowały się w finałach (Lazio 1913, 1914, 1923; Fortitudo 1922; Alba 1925, 1926). Świadczyło to z jednej strony o rozdrobnieniu sił w Rzymie, z drugiej – o ogromnym talencie i ambicjach piłkarzy znad Tybru. Coraz głośniej mówiono jednak o tym, że tylko zjednoczenie rozproszonych stołecznych drużyn mogłoby stworzyć zespół zdolny rzucić wyzwanie hegemonii północy. Idea konsolidacji rzymskiego futbolu wisiała w powietrzu, tym bardziej że sprzyjały jej również względy polityczne i społeczne tamtej epoki.

Calcio w epoce jednoczenia (lata 20.)

Lata dwudzieste XX wieku były we Włoszech okresem silnego wpływu polityki na sport. Po przejęciu władzy przez Czarne Koszule w 1922 roku, nowy faszystowski reżim starał się podporządkować sobie organizacje sportowe i wykorzystać je do promowania ideologii jedności narodowej, krzepy fizycznej i prestiżu państwa. Calcio, jako najpopularniejsza dyscyplina, również podlegało tym procesom. W 1926 roku utworzono Ente Nazionale Educazione Fisica (Narodowy Urząd Wychowania Fizycznego), który podporządkował sobie federacje sportowe. Wprowadzono też reformę rozgrywek – zlikwidowano podział geograficzny na ligi północne i południowe, planując utworzenie ogólnokrajowej ligi (co nastąpiło ostatecznie w 1929 roku). Wcześniej jednak, w wielu miastach promowano ideę łączenia klubów w silniejsze jednostki, aby uniknąć rywalizacji lokalnych o ograniczonych zasobach i stworzyć jedną, mocną drużynę reprezentującą dane miasto. Ten trend dotknął m.in. Florencję, gdzie w 1926 roku z połączenia dwóch klubów powstała AC Fiorentina, czy Genuę, gdzie w 1927 próbowano scalić kluby w twór o nazwie La Dominante.

W Rzymie koncepcja ta wydawała się szczególnie sensowna – stolica miała bogatą tradycję futbolową, lecz jej siły były rozproszone między kilka zespołów. Italo Foschi, działacz sportowy i polityk (poseł Partii Faszystowskiej), od lat głowił się nad stworzeniem w Rzymie klubu na miarę potęgi stolicy kraju. Foschi, sam będąc zapalonym sportowcem i absolwentem Liceum Visconti, dobrze znał lokalne środowisko piłkarskie. Pod koniec 1926 roku pełnił funkcję prezesa klubu Fortitudo-Pro Roma (Fortitudo tuż po fuzji z mniejszym klubem Pro Roma). Właśnie Foschi wyrósł na głównego architekta planu wielkiej fuzji rzymskich drużyn. Jako były sekretarz rzymskiej federacji partyjnej miał kontakty i wpływy, ale w tym czasie formalnie nie piastował już urzędów politycznych – mógł więc skupić się na sporcie. Jego celem stało się „dać Wiecznemu Miastu klub zdolny rywalizować z dominującymi ekipami z północy”.

Plan Foschiego zakładał połączenie trzech najsilniejszych stołecznych klubów: Fortitudo-Pro Roma, Alba-Audace oraz Roman FC. Zjednoczone siły piłkarskiego Rzymu miały utworzyć nowy klub o nazwie nawiązującej do samego miasta – AS Roma. Inicjatywa szybko zyskała poparcie większości lokalnych działaczy. Do pomysłu przystali m.in. Ulisse Igliori (prezes Alby) oraz Vittorio Scialoja (prezes Romana, brat wspominanego pioniera Antonio). Fuzja miała także ciche błogosławieństwo władz – sam pomysł wpisywał się w faszystowską ideę konsolidacji i gloryfikacji stolicy. Jednak na drodze stanęła jedna przeszkoda: Società Sportiva Lazio.

Lazio, wówczas najlepiej zorganizowany klub w mieście, początkowo nie zostało zaproszone do rozmów o fuzji – zapewne z założeniem, że i tak nie zechce zatracić swej odrębnej tożsamości. Jednak wieść o planach Foschiego dotarła do działaczy Lazio i wywołała ich reakcję. W klubie przy Via Tacito (siedziba Lazio) odbyła się 6 czerwca 1927 roku burzliwa narada. Giorgio Vaccaro, wysoki rangą oficer milicji i wiceprezes Lazio (a zarazem wpływowy funkcjonariusz faszystowski), wraz z prezesem gen. Ettore Varim podjęli decyzję: Lazio nie wejdzie w skład nowego klubu. Co więcej, delegaci Lazio przedstawili własne warunki ewentualnej fuzji – żądali, by nowa drużyna nosiła nazwę Lazio-Fortitudo oraz by przejęła na siebie wszystkie długi finansowe Lazio, nie dając w zamian równoważnych ustępstw pozostałym klubom. Była to oferta nie do przyjęcia dla Foschiego i jego sojuszników. Następnego dnia – 7 czerwca 1927 roku – Italo Foschi postanowił działać bez udziału Lazio, ostatecznie wykluczając “biancocelestich” z projektu unii. Tego samego dnia w willi przy Via Forlì w Rzymie zebrały się już tylko trzy strony: Foschi (Fortitudo), Igliori (Alba) i Scialoja (Roman). Uzgodniono wszystkie szczegóły połączenia i bezzwłocznie ogłoszono prasie komunikat o dokonanej fuzji trzech klubów oraz powstaniu nowej organizacji sportowej – Associazione Sportiva Roma. Dla pewności, by uprzedzić jakiekolwiek próby storpedowania projektu, informację tę dostarczono do redakcji gazet jeszcze 7 czerwca późnym wieczorem. Foschi obawiał się bowiem “kontrataku” ze strony działaczy Lazio – i rzeczywiście, 8 czerwca Lazio wysłało list do samego Benito Mussoliniego, oferując mu honorową kartę członkowską klubu, co Duce przyjął. Ów gest potwierdził tylko, że Lazio szukało politycznego parasola ochronnego na najwyższym szczeblu.

Formalności związane z utworzeniem Romy trwały kilka tygodni. 22 lipca 1927 roku Italo Foschi – już jako prezes w nowym klubie – oficjalnie przedstawił mediom i kibicom projekt pod nazwą Associazione Sportiva Roma. Do władz klubu weszli czołowi działacze trzech połączonych drużyn. Sekcję piłkarską wyposażono w barwy żółto-czerwone (przejęte z Roman FC, nawiązujące do historycznego herbu Kapitolu), a jako herb wybrano wilczycę kapitolińską karmiącą Romulusa i Remusa – symbol Wiecznego Miasta. Ta symbolika nie była przypadkowa: nowe barwy i emblemat miały podkreślać, że klub reprezentuje całe miasto i jego lud. W istocie, AS Roma od początku cieszyła się ogromną popularnością wśród rzymian – wielu kibiców dawnych klubów (Alby, Fortitudo, Romana) z dumą zjednoczyło się pod sztandarem nowej drużyny, widząc w niej spełnienie marzeń o silnym klubie stołecznym. Jak zauważali dziennikarze, barwy nowego klubu były barwami bliskimi sercom mieszkańców starych i robotniczych dzielnic Rzymu, co odróżniało je od kolorów Lazio (błękitno-białych, wywiedzionych z mitologii greckiej).

Pierwszym trenerem nowego klubu został Anglik William Garbutt (sprowadzenie renomowanego szkoleniowca było możliwe dzięki solidnemu zapleczu finansowemu, zapewnionemu m.in. przez bankiera Renato Sacerdotiego z dawnego Romana. Kadrę AS Roma utworzono z najlepszych zawodników trzech połączonych ekip – około 60 piłkarzy znalazło się nagle w szerokiej dyspozycji trenera. Złośliwi komentowali pół-żartem, że „klub już jest gotowy, teraz potrzeba tylko wybrać jedenastu piłkarzy do gry”. Nieco poważniej podchodząc do tematu: nowa Roma dysponowała potencjałem, jakiego dotąd w stolicy nie widziano.

Lazio pozostało zatem jedynym znaczącym klubem, który odmówił udziału w fuzji. Działacze Lazio, wybierając izolację, liczyli na zachowanie własnej tożsamości i ciągłości tradycji. Decyzja ta miała jednak dalekosiężne skutki: od momentu powstania AS Roma narodziła się trwała i zażarta rywalizacja między dwoma klubami stolicy. Derby Roma-Lazio, rozgrywane od 1929 roku, stały się jednymi z najbardziej zaciętych derbów w Europie, uosabiając starcie dwóch odmiennych wizji i historii (historię pierwszego meczu Roma – Lazio można przeczytać pod tym linkiem). Lazio szczyciło się mianem primo club della Capitale (pierwszego klubu stolicy), podczas gdy Roma kreowała się na jedyny prawdziwy zespół wszystkich rzymian.

W dyskusjach historycznych często pojawia się pytanie o związki nowej Romy z ówczesnym reżimem. AS Roma nigdy nie była “klubem faszystowskim” – powstała pomimo nacisków pewnych wpływowych faszystów, a nie dzięki ich poparciu. Jak wspomniano, to raczej Lazio cieszyło się protekcją ludzi reżimu (choćby poprzez osobę generała Vaccaro w swych władzach). Italo Foschi, choć sam był faszystą, w sprawie fuzji działał przede wszystkim jako zapalony sportowiec i patriota lokalny. Gdy Vaccaro próbował postawić warunki nie do przyjęcia, Foschi postawił na swoim i skutecznie wykluczył Lazio z planów zjednoczeniowych. W efekcie AS Roma powstała wbrew woli części faszystowskich dygnitarzy – a nie z ich inicjatywy, jak czasem błędnie się uważa. Dla rzymian liczył się fakt, że oto narodził się klub zdolny zjednoczyć piłkarską stolicę.

7 czerwca 1927 roku można więc uznać za datę symbolicznego założenia klubu i pierwszego zwycięstwa Romy – zwycięstwa idei jedności nad partykularyzmem. Prasa rzymska pisała z entuzjazmem: „Prezydenci trzech klubów, Alba, Fortitudo i Roman, uznając potrzebę dania Rzymowi wielkiej drużyny piłkarskiej, postanowili połączyć siły”. Duch Romy istniał przed 1927, ale dopiero od lata 1927 roku miała swój klub z prawdziwego zdarzenia – klub, który wkrótce stał się dumą miasta. Już w debiutanckim sezonie 1927/28 AS Roma zdobyła pierwsze trofeum (Puchar CONI, prekursor Pucharu Włoch) i zaczęła budować swoją legendę. Italo Foschi spełnił marzenie – uczynił z piłkarskiego Rzymu jedną drużynę. Choć kilka lat później musiał ustąpić z funkcji prezesa (obejmując urząd polityczny w La Spezii) i zmarł w 1949 roku, to do końca pozostał wiernym tifoso Romy.

Dziś, patrząc na ponad sto lat futbolu w Wiecznym Mieście, warto pamiętać o tych korzeniach. Historia piłki nożnej w Rzymie to nie tylko sukcesy i porażki dwóch wielkich klubów – Romy i Lazio – ale także opowieść o licealistach kopiących piłkę w cieniu murów Viscontiego, o arystokratach i żołnierzach popularyzujących nową grę, o fascynacji królowej Margherity i ambicjach działaczy. To dzięki nim Rzym stał się ważnym punktem na piłkarskiej mapie Włoch. Gdy w 1927 roku powstała AS Roma, nie tworzono jej od zera – budowano ją na fundamencie położonym przez dziesięciolecia futbolowych pasji w stolicy. Dlatego każdy kibic giallorossich może z dumą powiedzieć, że dusza AS Roma istniała zanim powstała „Roma” – a oba te byty połączyły się, by wspólnie zapisać kolejne karty historii włoskiego calcio.

Źródła: rzymskie i włoskie archiwa sportowe, relacje prasowe z epoki (Il Messaggero, La Gazzetta dello Sport), opracowania historyczne (m.in. Marco Impiglia „I pionieri del calcio romano”, materiały Il Romanista i LND Lazio) oraz wspomnienia działaczy (wywiad z Antonio Scialoją z 1935 r. w Il Littoriale).